Ato ishin simbol i Luftës së Ftohtë, por papritmas armët bërthamore janë kthyer në vëmendjen e publikut. Si funksionon sistemi i frikësimit dhe mbrojtja nga këto armë?
Kur presidenti rus Vladimir Putin e vuri forcën bërthamore ruse “në një regjim special gatishmërie” në fillim të luftës në Ukrainë, në Evropë pati një shqetësim të madh. Hapi i dytë pas paralajmërimeve të Perëndimit ishte: Putini dërgoi në fillim të marsit nëndetëse ruse të armatosura me armë bërthamore dhe njësi raketore të lëvizshme në manovra. A po kërcënon Putini kundërshtarët e tij në Perëndim me një sulm bërthamor? Me më shumë se 6300 koka bërthamore, Rusia mban arsenalin më të madh bërthamor në botë. Nga partnerët e NATO-s, SHBA-të kanë forcën më të madhe bërthamore me rreth 5800 koka bërthamore. Thuhet se Franca ka pothuajse 300 koka, Mbretëria e Bashkuar rreth 215. Por shifra të sakta nuk ka, sa i përket programeve bërthamore, sepse shtetet mbajnë shumë informacione sekrete.
Si mbrohet Evropa nga një sulm me armë bërthamore?
Edhe nëse flitet për një “mburojë bërthamore” nga SHBA, një sulm bërthamor në Evropë nuk mund të parandalohet ushtarakisht. Përkundrazi, “mburoja” bazohet në supozimin se kundërshtari nuk do të guxonte të sulmonte vendet e NATO-s me armë bërthamore, sepse ai do të duhej të llogariste me një kundërsulm.
Një përgjigje e tillë ushtarake mund të urdhërohet dhe ekzekutohet nga çdo fuqi bërthamore e NATO-s: SHBA, Britania dhe Franca. Të tre shtetet kanë armë bërthamore strategjike që mund të rrëzohen nga nëndetëset bërthamore, ndër të tjera, dhe kështu mundësojnë një kundërsulm në çdo skenar të mundshëm.
Psikologjia e frikësimit
Fuqitë bërthamore të NATO-s ndjekin koncepte të ndryshme parandaluese. Franca dhe Britania e Madhe mbështeten në të ashtuquajturin parandalues minimal. Ato nuk parashikojnë një shkëmbim bërthamor që zgjat disa ditë. Atyre u mjafton aftësia për t’u hakmarrë ose për të ndaluar armikun me një “të shtënë paralajmëruese përfundimtare” (Francë).
Nga ana tjetër, SHBA-ja mbështeten në një parandalim më të gjerë, ku përfshihen edhe armët bërthamore me fuqi shpërthyese të reduktuar. Ideja pas kësaj është se planifikuesit ushtarakë amerikanë shqyrtojnë, të paktën në teori, mundësinë e një “lufte të kufizuar bërthamore”.
Nga pikëpamja juridike, duhet theksuar se pothuajse çdo përdorim i një arme bërthamore me efektet e saj masive mbi civilët do të shkelte të drejtën ndërkombëtare humanitare. Nga ana tjetër, një nga përjashtimet teorikisht të imagjinueshme mund të jetë një sulm i kufizuar bërthamor në një anije luftarake në det të hapur.
Si merr pjesë Gjermania në parandalim?
Gjermania merr pjesë në parandalimin bërthamor në Evropë me avionë luftarakë Tornado nga Luftwaffe, të cilët janë të stacionuar në Büchel në Rheinland-Pfalz. Në rast emergjence, avionët me një ekuipazh gjerman do të fluturonin me armë bërthamore amerikane drejt objektivit. Të paktën një herë në vit, pilotët e Bundeswehr-it praktikojnë hedhjen e bombave atomike të SHBA-së.
Përveç Gjermanisë, edhe Holanda, Belgjika dhe Italia marrin pjesë në atë që njihet si pjesëmarrja bërthamore e NATO-s. Sipas raporteve, aktualisht në Evropë ruhen midis 100 dhe 150 bomba graviteti të çertifikuara për këto avionë dhe relativisht të pasakta. “Bombat janë një relikt i kohëve të shkuara që kanë pak rëndësi ushtarake sot,” thotë Peter Rudolf, një shkencëtar politik në Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP) në Berlin, i cili hulumton parandalimin bërthamor. Sidoqoftë, për të qenë në gjendje t’i përdorë ato, së pari duhet të eliminohet mbrojtja ajrore e armikut, gjë që në rastin më të mirë duket e imagjinueshme në një luftë të madhe.
Pjesëmarrja në armët bërthamore
Megjithëse ka shumë kritikë të pjesëmarrjes në armët bërthamore në koalicionin qeverisës, kancelari Olaf Scholz nuk e sheh kontributin e Gjermanisë në parandalimin bërthamor si një opsion. Menjëherë pasi ushtarët rusë u futën në Ukrainë, Scholz premtoi të blinte avionë luftarakë amerikanë F35 për të zëvendësuar Tornadot e vjetër, të cilët së shpejti do të duhet të dalin në pension.
Vitin e kaluar, Shtetet e Bashkuara filluan prodhimin e një versioni të përpunuar të bombës së gravitetit, e cila, ndër të tjera, thuhet se është më e saktë.
Edhe nëse politikanët ende e konsiderojnë pjesëmarrjen në armët bërthamore si një simbol të rëndësishëm politik, ai kishte një rëndësi shumë më të madhe për Gjermaninë gjatë Luftës së Ftohtë sesa sot. Në kohën e Traktatit të Varshavës, Gjermania ka mundur të jetë fushëbeteja qendrore e një konflikt të armatosur me NATO-n. Pjesëmarrja bërthamore i dha qeverisë federale në Bon mundësinë për të ushtruar ndikim të paktën të kufizuar në strategjinë bërthamore të Aleancës.
Kush planifikon të përdorë armë bërthamore?
Në NATO ekziston Grupi i Planifikimit Bërthamor (NPG) që nga viti 1966, në të cilin diskutohen skenarët e përdorimit të armëve bërthamore. Të gjitha vendet e NATO-s tani janë të përfaqësuara në NPG – me përjashtim të Francës, e cila po ndjek rrugën e saj. Trupi mblidhet të paktën një herë në vit në nivel të ministrave të mbrojtjes dhe, nëse është e nevojshme, në nivel ambasadorësh.
Udhëzimet e fundit politike mbi përdorimin e armëve bërthamore nga NATO nuk janë të njohura publikisht. Dokumenti i fundit daton nga vitet 1980. “NATO thotë gjithmonë se është një aleancë bërthamore, por me sa shihet, nuk ka doktrinë bërthamore. Ajo që diskutohet në grupin e planifikimit bërthamor nuk është e njohur për të tjerët”, analizon politologu Rudolf. Edhe nëse ka debate të përsëritura debatet për këtë në SHBA, NATO nuk ka hequr dorë ende nga mundësia e përdorimit të armëve bërthamore për herë të parë.
Kush vendos për përdorimin e armëve bërthamore?
Presidenti amerikan fillimisht vendos për përdorimin e armëve bërthamore amerikane të ruajtura në Gjermani, Itali, Belgjikë dhe Holandë. Ai do të jepte lejen për përdorimin e bombave dhe vendin prej të cilit përdoren ato (p.sh. Gjermania). Përpara dislokimit dhe përdorimit, duhet të ketë konsultime me aleatët e tjerë të NATO-s në Këshillin e Atlantikut të Veriut.
Presidenti francez vendos vetëm për vendosjen e forcës bërthamore franceze. Në Mbretërinë e Bashkuar, fuqia vendimmarrëse i takon kryeministrit britanik. Tre qendrat vendimmarrëse për armët bërthamore konsiderohen si një element parandalues.
Përdorimi në luftën e Ukrainës?
Doktrina ushtarake ruse nuk përjashton krejtësisht përdorimin e armëve bërthamore taktike në fushëbetejë. Rusia ka armë të tilla, si dhe Shtetet e Bashkuara. Një përdorim i mundshëm i armëve të tilla taktike bërthamore mbi Detin e Zi u diskutua në media pas pushtimit rus të Ukrainës, por deri më tani vëzhguesit ushtarakë perëndimorë nuk kanë asnjë tregues se ushtria ruse po shqyrton përdorimin e armëve bërthamore taktike ose nënstrategjike.
“Kërcënimet ruse kanë kryesisht funksion politik”, thotë shkencëtari politik Rudolf. “Është mesazhi për SHBA-në që të mos ndërhyjë përtej një kufiri të caktuar në Ukrainë.” Ka pasur kërcënime të ngjashme të armëve bërthamore në lidhje me aneksimin e Krimesë tetë vjet më parë.
Armët Bërthamore kundër armëve kimike
Armët kimike ndalohen me ligjet ndërkombëtare, me Konventën për armët kimike. Rusia shkatërroi zyrtarisht kokën e saj të fundit kimike pothuajse pesë vjet më parë. Shtetet e Bashkuara duan ta arrijnë këtë qëllim në vitin e ardhshëm. Ndryshe nga armët kimike, të cilat u përdorën gjithashtu pas Luftës së Dytë Botërore (së fundi në luftën civile në Siri), nuk ka pasur përdorim të mëtejshëm të armëve bërthamore. Për herë të fundit ato janë hedhur në Japoni, në Hiroshima dhe Nagasaki. /DW/
