Rreziku i zgjerimit të mëtejshëm të konfliktit në Europën Lindore u përshkallëzua më 15 nëntor 2022, pas raporteve se disa raketa ruse qëlluan një fermë në Poloninë fqinje.
Nuk është e qartë nëse sulmi në të cilin mbetën të vrarë dy persona ishte i qëllimshëm apo aksidental, apo nga e kishin origjinën raketat. Por ai përfaqëson një zhvillim shqetësues dhe hera e parë që nga fillimi i armiqësive në luftën në Ukrainë që një anëtar i Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut, ose NATO, është goditur.
Kjo ka shkaktuar reagime nëse Polonia mund të përdorë nenin 4 ose nenin 5 të traktatit të NATO-s, diçka që mund të çojë në ndërhyrje ushtarake nga vendet e tjera anëtare.
John R. Deni, profesor në Universitetin Amerikan dhe autor i ” NATO dhe Neni 5: Aleanca Transatlantike dhe Sfidat e Shekullit 21 të Mbrojtjes Kolektive “, ka shpjeguar se çfarë do të thotë thirrja e këtyre neneve dhe çfarë mund të ndodhë më pas.
Çfarë është neni 5 i Traktatit të NATO-s?
Neni 5 është me të vërtetë zemra dhe shpirti i aleancës së NATO-s. Është pjesa e traktatit që thotë se nëse një anëtar sulmohet, atëherë të gjithë anëtarët e tjerë do ta trajtojnë atë si një sulm ndaj të gjithëve.
Traktati i NATO – s u nënshkrua në prill 1949 dhe neni 5 është thelbësor për të. Menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, vendet e Europës Perëndimore kërkuan një mënyrë për të mbrojtur veten në rast se Gjermania do të cilësohej sërish si një sfidë.
Nga fundi i viteve 1940, shqetësimet u zhvendosën drejt kërcënimit të paraqitur nga Bashkimi Sovjetik, i cili vendosi forca të mëdha ushtarake në të gjithë Europën Lindore, organizoi një grusht shteti në Çekosllovaki dhe bllokoi Berlinin, raporton abcnews.al.
Fillimisht, Shtetet e Bashkuara ishin skeptike për t’u bashkuar me çdo lloj aleance të pasluftës në Europë, por veprimet sovjetike i bindën liderët amerikanë të nënshkruanin si një mënyrë për të mbajtur Europën Perëndimore të lirë dhe të sigurt
Neni 5 nuk nënkupton se pasi një anëtar i NATO-s sulmohet, aleanca do të reagojë; vendi i sulmuar duhet të kërkojë që aleanca ta thërrasë atë – në këtë rast, kjo do të nënkuptonte Poloninë, nëse zyrtarët polakë arrijnë në përfundimin se sulmi me raketa ruse ishte i qëllimshëm.
Cila është përgjegjësia e SHBA-së?
Në praktikë, neni 5 do të nënkuptonte se Shtetet e Bashkuara do të thirreshin për të ndihmuar në mbrojtjen e çdo aleati europian, ose Kanadasë, nëse sulmohet. Por, ka një paralajmërim të rëndësishëm. Neni 5 u shkrua në atë mënyrë që i lejon secilit aleat të vendosë vetë.
Në rastin e SHBA-së, dega ekzekutive – pra presidenti do të duhet të marrë në konsideratë pikëpamjet dhe përgjegjësitë e Kongresit. Nëse presidenti do të vendoste për veprime të drejtpërdrejta ushtarake, atëherë Kongresi ka fuqinë për të shpallur luftë.
Por neni 5 nuk kërkon domosdoshmërisht një përgjigje ushtarake. Çdo anëtar i NATO-s mbetet një shtet sovran dhe nuk mund të detyrohet të ndërmarrë veprime ushtarake. Vendimmarrja për përdorimin e forcës mbetet në nivel kombëtar.
Në këtë mënyrë, presidenti i SHBA-së Joe Biden – si me presidentët e mëparshëm ka qenë shumë i qartë për gatishmërinë e Amerikës për të mbrojtur “çdo pëllëmbë ” të territorit të NATO-s.
Si i tillë, nëse do të kishte një sulm të qëllimshëm ndaj një aleati të NATO-s, do të prisja një përgjigje të fuqishme nga SHBA-ja dhe potencialisht një përgjigje ushtarake.
Sigurisht, kjo do të varet nga ajo që kërkon aleati që është sulmuar në këtë rast Polonia dhe çfarë SHBA beson se mund dhe duhet të sigurojë, raporton abcnews.al.
Çfarë veprimesh janë ndërmarrë në të kaluarën?
Neni 5 është aktivizuar një herë në shtatë dekadat e ekzistencës së NATO-s. Kjo ishte më 12 shtator 2001 – një ditë pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit në Shtetet e Bashkuara.
Aleatët europianë dolën në mbrojtje të SHBA-së me atë rast. Ata e bënë këtë duke vendosur avionë patrullimi në hapësirën ajrore të SHBA-së. Për më tepër, kur u mor vendimi për të pushtuar Afganistanin, disa vende të NATO-s në të cilat janë vendosur trupat amerikane – veçanërisht Gjermania vendosën roje për bazat ushtarake amerikane jashtë vendit.
A ka gjasa që ky sulm me raketa ndaj Polonisë të nxisë aktivizimin e Nenit 5?
Kjo është e ndërlikuar për t’u vlerësuar për momentin, pasi nuk dihen të gjitha detajet – ka shumë variabla në lojë. Por sigurisht përbën një ndryshim masiv fakti nëse ky ishte një sulm ndaj objekteve ushtarake apo civile polake, apo nëse çdo gjë ishte aksidentale.
Ekziston gjithashtu mundësia që këto të jenë mbeturina të raketave të një sulmi në Ukrainë. Ne e dimë se raketat ranë afër kufirit polako-ukrainas, në një fshat vetëm disa milje larg kufirit.
Sigurisht që numri i viktimave është tragjike por mendoj se numri i viktimave do të jetë gjithashtu faktor nëse Polonia do të kërkojë që aleanca të aktivizojë nenin 5.
Nëse duket si një incident, kjo patjetër do të ndikojë në mënyrën dhe nëse aleanca përgjigjet. Dhe edhe nëse do të konsiderohej një goditje e qëllimshme, polakët mund të vendosin përsëri të mos kërkojnë thirrjen e nenit 5. Kjo është kur neni 4 i Traktatit të NATO-s hyn në lojë.
Çfarë është neni 4?
Neni 4 mund të thirret nga çdo anëtar i NATO-s që ndihet i kërcënuar. Sipas kushteve të tij, një shtet anëtar mund të kërkojë një konsultim me Këshillin e Atlantikut të Veriut, ose NAC – organi më i lartë vendimmarrës politik në aleancën e NATO-s.
Një takim i NAC në vetvete nuk është i pazakontë. Çdo samit i NATO-s është një takim i NAC në nivel të krerëve të shteteve. Dhe një takim NAC zhvillohet çdo të mërkurë në nivel ambasadori në Bruksel, raporton abcnews.al.
Por ajo që bën neni 4 është t’i hapë rrugën një takimi të posaçëm të NAC-së për t’u konsultuar mbi hapat e ardhshëm që duhet të ndërmarrë aleanca. Neni 4 është përdorur disa herë që nga krijimi i NATO-s. Një nga rastet ka qënë nga Turqia mes shqetësimeve për terrorizmin ndërkufitar si rezultat i luftës Siriane.
Kohët e fundit, u aktivizua nga tetë anëtarë të NATO-s në Europën Lindore pas pushtimit rus të Ukrainës më 24 shkurt.
