Analizë e Omar Memiševiç për Qendrën për Analizë të Politikave Evropiane (CEPA)
Kompleksi ushtarak-industrial i Ballkanit, i shquar për aftësinë e tij për të prodhuar municione standarde të NATO-s dhe sovjetikëve, është vënë në fokus për potencialin që ka për të furnizuar Ukrainën dhe Perëndimin me pajisje shumë të nevojshme me çmime relativisht të ulëta.
Mundësia për porosi të mëdha ka prekur aleancat tradicionale.
Për këtë mjafton të shihet Serbia, e cila ka lidhje të ngushta me Rusinë dhe shpesh përfshihet në veprime pro-Kremlinit (ajo emëroi dy individë të sanksionuar nga SHBA-të në kabinet në maj) dhe megjithatë i ka shitur Ukrainës rreth 800 milionë dollarë armë që nga pushtimi në shkallë të plotë të 2022.
Kompanitë që shesin këto municione janë në pronësi të qeverisë.
Pas Luftës së Ftohtë, ish-regjimet komuniste synuan të krijonin ushtri të vetë-mjaftueshme dhe investuan burime të konsiderueshme për të përmbushur nevojat e tyre.
Kjo do të thotë se rajoni është i pasur me njohuritë dhe infrastrukturën e nevojshme për të prodhuar predha artilerie, municione të armëve të vogla, automjete dhe materiale të tjera që i nevojiten dëshpërimisht Ukrainës.
Bosnja dhe Hercegovina është lidere rajonale e prodhimit të mbrojtjes, e ndjekur nga Serbia dhe Shqipëria.
Në këtë kuptim, kompanitë boshnjake si Binas, Igman, ose Pretis dhe BNT, dhe serbe Yugoimport, Krušik, e të tjera, dominojnë tregun vendas dhe rajonal.
Këto janë firmat me potencialin më të madh për bashkëpunim me Ukrainën, për shkak të dominimit të tyre në tregje dhe faktit që prodhojnë armë të standardit sovjetik.
Bosnja, ashtu si Serbia, ka ndaluar eksportet në zonat e luftës ose kërkon certifikata të përdoruesit fundor ku do të përfundojë.
Por pavarësisht pengesave ligjore, mortajat dhe predha artilerie të prodhuara në të dy vendet janë përdorur në Ukrainë si rezultat i shitjeve te palët e treta ose nëpërmjet donacioneve të drejtpërdrejta (por sekrete).
Në rastin e Bosnjës, kjo është bërë përmes kompanive turke, kanadeze dhe sllovake, ndërsa armët serbe kanë kaluar nëpër biznese vendase dhe turke.
Një pjesë e kësaj u bë përmes iniciativës çeke, e cila tani po dërgon deri në 100 mijë predha në muaj në Ukrainë, ndërsa një pjesë u dërgua përmes shitjeve në kompani private.
Takimet për shitje të tilla janë zhvilluar me kompani boshnjake si Pretis, një prodhues i predhave të artilerisë, detajet e shitjeve si çmimi dhe numrat e porositur nuk janë publike.
Në të kundërt, Mali i Zi, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut, tre vendet anëtare të NATO-s në rajon, kanë dhuruar armët e tyre të vjetruara të kohës së Luftës së Ftohtë, disa prej të cilave u blenë fillimisht nga Ukraina në fund të viteve 1990.
Pavarësisht rritjes së tregut dhe shitjeve, ka sfida komplekse që lidhen me strukturat e pronësisë dhe marrëdhëniet më të gjera gjeopolitike në rajon.
Kryesorja ndër këto janë marrëdhëniet e brendshme në Bosnje, ku Republika Srpska, një nga dy entitetet që përbëjnë vendin, shquhet për politikat e saj pro-ruse dhe ka një udhëheqje që takohet rregullisht me Putinin.
Ndërsa ndërmarrjet jashtë Republika Srpska prodhojnë predha dhe pjesë artilerie që kanë parë veprime në Ukrainë, kompanitë e mbrojtjes së Republika Srpska punojnë pothuajse ekskluzivisht në mirëmbajtjen dhe riparimet e sistemeve dhe avionëve të mbrojtjes ajrore të epokës sovjetike.
Prej disa vitesh klientët kryesorë të tyre kanë qenë kompani nga Serbia dhe Ministria e Mbrojtjes e Serbisë.
Kjo ka bërë që qeveria e Republika Srpska t’ia transferojë pronësinë qeverisë së Serbisë ose konglomeratit serb të armëve Yugoimport.
Kjo duke shkaktuar shqetësim se një industri e pambrojtur dhe strategjike është lënë e hapur ndaj ndikimit dhe investimeve ruse.
Serbia mbetet një nga vendet e pakta në Evropë më afër Kremlinit sesa Perëndimit dhe ka dështuar të sanksionojë Rusinë për veprimet e saj në Ukrainë.
Në praktikë, kjo do të thotë se shtetasit rusë të lidhur me regjimin në Moskë mund të operojnë lirisht në Serbi dhe e kanë bërë këtë përmes më shumë se 7 mijë kompanive të reja, disa prej të cilave u sanksionuan nga OFAC e SHBA-ve për anashkalimin e sanksioneve kundër Rusisë.
Efekti i luftës së Rusisë kundër Ukrainës u ndje në rritjen e fushatave dezinformuese anti-perëndimore, mbështetjen ruse për ata që minojnë proceset demokratike, sfidat ndaj sigurisë rajonale dhe nevojën për t’i rezistuar ndikimit të huaj keqdashës.
Ndërsa Perëndimi u mblodh pas Kievit me një grup të plotë sanksionesh ekonomike dhe politike kundër Rusisë, së bashku me ndihmën financiare dhe ushtarake për Ukrainën, ndarjet dolën në sipërfaqe në shtetet e Ballkanit Perëndimor si Shqipëria, Bosnjë dhe Hercegovina (BiH), Mali i Zi, Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Serbia.
Kjo u pa më së miri në dështimin e disave për të vendosur sanksione ndaj Rusisë dhe protestat masive në Beograd në mbështetje të luftës së Vladimir Putinit.
Sulmi i Moskës ndaj Ukrainës, i kombinuar me aktivitetet e saj hibride në rajon, shkaktoi gjithashtu ndarje të brendshme politike në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe Mal të Zi.
Kjo e fundit, megjithatë, së bashku me Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë, dy anëtarë të tjerë të NATO-s nga rajoni, iu bashkuan aleancës për të dënuar pushtimin.
Të treja vendet gjithashtu u zotuan për mbështetjen e tyre ushtarake për Ukrainën dhe mbështetjen për anëtarësimin e saj në Bashkimin Evropian (BE).
