Puna e gërmimit do të nisë së shpejti për të gjetur trupat e deri në 40 ushtarëve gjermanë që u ekzekutuan nga Rezistenca Franceze në qershor 1944.
Ai pason dëshminë e një ish-luftëtari të Rezistencës, i cili kohët e fundit theu tetë dekada heshtje për të zbuluar sesi gjermanët u qëlluan në një pyll pranë Meymac në Francën qendrore.
Edmond Réveil, 98 vjeç, është anëtari i fundit i mbijetuar nga dega lokale e grupit të rezistencës FTP (Francs et Tireurs Partizans) dhe personalisht dëshmoi ekzekutimin masiv në një vend të quajtur Le Vert.
Në një depozitë të regjistruar, Réveil përshkroi sesi detashmenti i tij prej 30 luftëtarësh po shoqëronte të burgosurit gjermanë nëpër fshatrat në lindje të Tulle kur erdhi urdhri për t’i vrarë.
Komandanti i detashmentit, emri i koduar i të cilit ishte Hannibal, “qau si fëmijë kur mori urdhrin. Por kishte disiplinë në Rezistencë”, kujtoi Reveil.
“Ai kërkoi vullnetarë për të zbatuar urdhrin. Çdo luftëtar kishte dikë për të vrarë. Por ishim disa prej nesh – dhe unë isha një prej tyre – që tha se nuk do të merrnim pjesë.
“Ishte një ditë tmerrësisht e nxehtë. Ne i bëmë ata të gërmojnë varret e tyre. Ata u vranë dhe ne derdhëm gëlqere mbi ta. Më kujtohet se kishte erë gjaku. Nuk folëm më për këtë.”
Réveil, emri i koduar i të cilit në luftë ishte Papillon (Flutura), e mbajti sekretin për 75 vjet, madje edhe nga familja e tij.
Më pas papritur në vitin 2019 ai u ngrit në fund të një takimi lokal të Shoqatës Kombëtare të Veteranëve dhe njoftoi se kishte diçka për të thënë.
Kryetari i bashkisë së Meymac, Philippe Brugere i tha BBC-së se ishte sikur një peshë të ishte hequr nga mendja e Réveil.
“Me kalimin e viteve ai pati shumë mundësi për të treguar historinë dhe nuk e bëri kurrë. Por ai ishte dëshmitari i fundit. Ishte një barrë për të. Ai e dinte se nëse nuk do të fliste, askush nuk do ta dinte kurrë.”
Sidoqoftë, përpara se autoritetet lokale të merrnin veprime të mëtejshme, Covid goditi. Vetëm pak javë më parë çështja u rihap dhe historia shpërtheu në gazetën lokale La Montagne të martën.
Historianët francezë dhe gjermanë kanë konfirmuar skicën e ngjarjeve siç përshkruhet nga Réveil.
Menjëherë pas Ditës D, më 6 qershor 1944, luftëtarët e Rezistencës organizuan një lloj kryengritjeje në Tulle, kryeqyteti i departamentit Corrèze, gjatë së cilës u zunë robër midis 50 dhe 60 ushtarë gjermanë. Por më 9 qershor gjermanët u hakmorën me varjen publike të 99 pengjeve.
Jo shumë larg aty më 10 qershor, Divizioni SS Das Reich masakroi 643 njerëz në fshatin Oradour-sur-Glane, i cili ka mbetur një monument bosh që atëherë.
Réveil kishte marrë pjesë në kryengritjen e Tulle, dhe më pas iu bashkua partisë së eskortës që u drejtua drejt lindjes. “Asnjë nga grupet e Rezistencës nuk donte të bënte asgjë me (të burgosurit). Ne nuk dinim se çfarë të bënim me ta,” kujton ai.
Në një moment disa nga të burgosurit – ata që vinin nga vende si Polonia apo Çekosllovakia – u ndanë nga pjesa tjetër. Dhe ishin rreth 50 prej tyre që mbërritën në Meymac më 12 qershor.
“Nëse një i burgosur donte të urinonte, ai duhej të ruhej nga ne dy prej nesh. Ne nuk kishim planifikuar asgjë për ushqim. Ne ishim nën urdhrat e një qendre komanduese aleate në Saint-Fréjoux, dhe ata ishin ata që dha urdhër për t’i vrarë”, tha ai.
Mes të burgosurve ishte një grua franceze që kishte bashkëpunuar me Gestapon. Asnjë nga luftëtarët e Rezistencës nuk deshi ta pushkatonte, ndaj hodhën short dhe ajo u vra.
Në javët e ardhshme zyrtarë nga Komisioni Gjerman i Varrezave të Luftës (VDK) priten në Meymac. Detyra e tyre e parë është të përdorin radarin që depërton në tokë për të përcaktuar vendndodhjen e saktë të varreve.
Historianët vendas thanë se në vitin 1967 11 trupa gjermanë u zhvarrosën nga Le Vert, por gërmimet u ndalën dhe nuk u mbajtën shënime për vendin e saktë të gërmimit. Duke pasur parasysh ndjeshmëritë ende të papërpunuara vetëm 23 vjet më vonë – operacioni u fsheh në fshehtësi.
Megjithatë, një vendas, i cili ishte një djalë i ri në vitin 1967, kujton se ka parë gërmimet dhe ka dhënë një tregues të përafërt se ku mund të jenë varret e rreth 40 ushtarëve të mbetur.
Reveil, i cili u bë një punëtor hekurudhor në jetën e mëvonshme, është “disi i mbingarkuar nga vëmendja e medias”, tha Brugère.
“Ai është një plak jashtëzakonisht i sjellshëm, ka qenë kundër dhunës dhe në Rezistencë nuk ka qëlluar kurrë. Gjithçka që ai dëshiron tani është që ushtarët e vdekur të kujtohen dhe familjet e tyre t’u thuhet se ku shtrihen. Dhe ndoshta një memorial i vogël të vendoset në vend”.
